Niềm vui của trẻ em được đi metro ở TP.HCM - Ảnh: Q. ĐỊNH
Đó là giếng trời lấy sáng của nhà ga metro Bến Thành mà khi xuống tầng hầm chúng ta sẽ ngỡ ngàng nhận ra một
Nhóm làm sách lịch sử Metro TPHCM thăm đường hầm Metro tại Nhà ga Bến Thành tháng 7- 2020. Tác giả PHÚC TIẾN áo vàng - Ảnh: Minh Hòa
May mắn, chúng tôi còn được đi bộ trong đường hầm hình ống khổng lồ, chưa đặt đường ray. Qua đó chúng tôi hình dung nhà ga Bến Thành - nơi sẽ quy tụ nhiều tuyến metro, chính là một "thành phố ngầm" kỳ vĩ!
Quan sát quang cảnh làm việc khẩn trương và vất vả, tôi nhớ đến những bức ảnh chụp công trường xây dựng đường sắt ngầm đầu tiên của thế giới ở London vào cuối thập niên 1860. Trong ảnh là những người thợ vạm vỡ, lấm láp than bụi, dùng búa để đóng những cột đỡ đường hầm.
Và rồi, lại nhớ bức ảnh những công nhân nhỏ bé đội nón lá, đào đắp sân ga trung tâm Sài Gòn trong những năm 1912 - 1914. Giờ đây khi các nhà ga và đường xe metro đã hoàn thành, chúng ta không quên đằng sau quy mô bề thế và vẻ đẹp của chúng là tỉ tỉ tiền bạc và trí tuệ, mồ hôi cũng như xương máu của hàng chục ngàn công nhân và kỹ sư, chuyên gia nhiều ngành.
Để ghi nhớ công sức vô giá ấy, tôi nghĩ tại các nhà ga metro của Việt Nam sắp tới cần có nhiều hình thức thông tin và quảng bá quá trình thi công cùng đội ngũ tác giả công trình.
Hiện giờ, tại các nhà ga metro ở Singapore đều có các góc trưng bày hình ảnh xây dựng và quang cảnh nhà ga ở nhiều góc độ do các nhà nhiếp ảnh chuyên nghiệp và ngay chính nhân viên metro thực hiện.
Metro chạy đường trên cao ở Paris tháng 10-2024 - Ảnh: PHÚC TIẾN
Những dư địa trù phú
Theo dự kiến, tại TP.HCM từ nay đến 2035 sẽ xây xong 7 tuyến metro, với tổng chiều dài khoảng 355km. Còn thủ đô Hà Nội sẽ có 15 tuyến với 617km vào năm 2045. Cả hai sẽ là "cỗ máy sinh lợi" mạnh mẽ cho nền kinh tế cả nước.
Trước nhất, phải kể đến nguồn thu dồi dào và bền vững, bắt đầu từ những chiếc vé thông minh. Từ lâu các nước tiên phong về metro đã
Quảng cáo các loại ở toa xe Metro Singapore Ảnh: PHÚC TIẾN
Mặt khác, mỗi năm Singapore có khoảng 19 triệu lượt du khách, chỉ cần ½ số này sử dụng metro thì "kho bạc" kể trên có thêm 47,5 triệu đô Singapore. Số "tiền tươi" không nhỏ ấy nếu được quản lý minh bạch sẽ có cách "quay vòng" tiếp tục sinh lợi, thông qua những kênh đầu tư hiệu quả.
Dĩ nhiên, nguồn thu nhập của metro không chỉ là tiền vé mà còn đến từ các phương tiện quảng cáo đặt ở nhà ga và các toa xe. Hầu hết những loại hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng muốn "đánh lớn" vào hàng triệu người mỗi ngày sẽ không bỏ qua cơ hội tiếp thị tại metro.
Ở London, tổng doanh thu quảng cáo của metro và xe buýt trong năm 2022 là 130 triệu bảng Anh (khoảng 165 triệu đô la Mỹ). Các chiến dịch tiếp thị muôn màu muôn vẻ, kể cả báo chí in ấn riêng để phát không cho hành khách là việc diễn ra thường xuyên ở metro nhiều nước.
Tại một nhà ga lớn ở Seattle (Mỹ) vào tháng 5 năm nay, tôi kinh ngạc khi bắt gặp một bảng panô cực lớn thể hiện hình ảnh hai phụ nữ Việt Nam đội nón lá. Hóa ra, đó là bảng quảng cáo đường bay của hãng Delta Airlines đến Việt Nam. Mỗi bảng quảng cáo như thế, họ phải trả chí ít là 100.000 đô Mỹ một năm.
Doanh thu của metro còn đến từ việc cho thuê đủ loại cửa hàng, văn phòng, phòng học hay không gian triển lãm và tổ chức sự kiện. Tại Singapore, tổng thu tiền vé và các nguồn kể trên "gánh vác" 70% chi phí cho metro và xe buýt hằng năm. Thêm nữa, giá trị các khu địa ốc và các dịch vụ "ăn theo" sẽ gia tăng gấp bội khi ở gần bên các ga metro.
Các loại thẻ Metro ở Mỹ, Úc, Singapore và Hà Nội, từ hình thức đa dạng bắt mắt đến công nghệ tân tiến được hành khách, nhất là giới trẻ ưa chuộng - Ảnh: PHÚC TIẾN
Với Việt Nam, chính quyền cần hoạch định sớm các dịch vụ "cộng sinh" với metro để mau chóng mời gọi các nhà đầu tư tham gia đấu thầu. Qua đó, Nhà nước sẽ có thêm nguồn bù đắp cho kinh phí xây dựng và điều hành phương tiện giao thông công cộng.
Điều thú vị, ở Sài Gòn ngay từ cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20 các doanh nghiệp kinh doanh đường sắt đô thị đều là công ty cổ phần, không phân biệt quốc tịch cổ đông. Báo Nông Cổ Mín Đàm vào tháng 8-1901 cho biết người Pháp, người Hoa và một ít người Việt đã góp vốn làm "Sở xe lửa" Sài Gòn - Chợ Lớn.
Ở nhiều nước Âu - Mỹ, công ty xây dựng, điều hành metro và tàu hỏa đều là công ty đại chúng. Thiết nghĩ, nay mai Nhà nước cũng nên "cổ phần hóa" các công ty điều hành và kinh doanh metro hiện có. Hoặc mạnh dạn mời gọi tư nhân trong và ngoài nước liên doanh với Nhà nước hay đầu tư trọn gói trong các dự án metro, kể cả khai thác các dịch vụ đi cùng.
Tôi tin với metro và các dự án ích nước lợi dân, đông đảo dân chúng sẵn sàng tham gia như người trong cuộc chứ không chỉ là người thụ hưởng. Đặc biệt, giới trẻ khởi nghiệp trong kinh doanh và công nghệ, cũng như văn hóa sẽ có thêm "sân chơi" để thi thố.
Thân thiện, an toàn và tiện nghi
Có dịp "quá giang" metro từ "chiếc nôi" London, hay nhiều thành phố Âu - Mỹ và các đô thị lớn của châu Á, tôi thường thấy du khách luôn bị thu hút bởi các nhà ga đẹp và tấp nập. Nhất là các nhà ga có tầng hầm được xây mới hay chỉnh trang trong 20 năm trở lại đây. Ngày nay, các nhà ga metro không còn là bến xe thuần túy mà đã hóa thành phố phường lộng lẫy, đa chức năng.
Người ta chăm chút từng chi tiết thiết kế ở các máy bán vé, bảng thông tin, sảnh đợi cho đến các cửa hàng, siêu thị, góc ẩm thực đủ loại. Nhiều nơi như Melbourne (Úc), Kyoto (Nhật Bản) hay Paris (Pháp), trùm lên ga metro là những kiến trúc phức hợp - bao gồm trung tâm thương mại, nhà ở cao tầng, khách sạn, văn phòng...
Tuy đông đúc nhưng không xô bồ, những nhà ga metro của thế kỷ 21 phải mang đến cảm giác thân thiện, an toàn và tiện nghi đầy đủ.
----------------------------
Kỳ tới: Kết nối tấm lòng và bộ óc
'Đi phượt' metro xưa và nay - Kỳ 2: Giao tình metro
