Muốn sinh viên quan tâm tới vấn nạn ô nhiễm, tôi ra đề bài: “Là một cư dân của đô thị có chất lượng không khí đáng báo động hàng đầu thế giới, bạn có thể làm gì? Viết một bài bình luận 800-1.000 từ cho một tờ báo dành cho giới trẻ, cảnh báo về tình trạng ô nhiễm không khí ngày càng trầm trọng”. Kèm ghi chú “Được sử dụng các tư liệu sách báo đã xuất bản làm cứ liệu” và “Tuyệt đối không dùng các ứng dụng trí tuệ nhân tạo để làm bài thi”.
 |
Nhà báo Nguyễn Mạnh Hà chụp cùng 2 danh ca Khánh Ly và Mỹ Linh trong hậu trường một chương trình ca nhạc. Ảnh: NVCC |
Tất nhiên đầu bài này để giải quyết trong 150 phút không dễ với sinh viên báo chí năm thứ nhất. Nhưng tôi cũng không đòi hỏi đầu ra là các bài báo có thể đăng mà chủ yếu để các em bày tỏ những suy nghĩ và mong muốn trước thực trạng môi trường mà chính các em đang trải nghiệm. Mặt mũi thí sinh đều lộ vẻ căng thẳng khi làm bài, nhưng không ai dùng hết thời gian cho phép.
Khi tôi dùng S - một ứng dụng trí tuệ nhân tạo khác để kiểm tra mức độ sử dụng AI thì bài của A lại được kết luận là “0% của văn bản có khả năng được tạo ra bởi AI”. Bài của B được cho là có thể có 18% do AI tạo ra, với 2 đoạn nghi “đạo AI” được bôi vàng. Như vậy cũng chẳng thể căn cứ vào kết luận rõ ràng có sai số của S. Ngoài ra sinh viên hoàn toàn có thể sử dụng những ứng dụng khác hoặc thêm thắt vào đề trước nạp cho ứng dụng nhằm tăng mức cá nhân hóa cho bài viết. Dẫn đến người chấm không thể kiểm soát hết.
Khi chấm bài, thoạt tiên tôi mừng vì chất lượng bài làm khá hơn hẳn lần thi giữa kỳ 6 tuần trước đó. Tôi chắc mẩm mình dạy dỗ cũng hiệu quả đấy chứ. Có những bài bám rất sát đề. Như em A mở bài thật tự nhiên: “Mỗi buổi sáng tôi thức dậy, kéo rèm cửa sổ, nhìn ra ngoài và thấy một màu xám xịt mờ ảo phủ lên thành phố. Đó không phải là sương sớm, mà là khói bụi. Tôi mở ứng dụng kiểm tra chất lượng không khí và chẳng mấy ngạc nhiên khi thấy chỉ số AQI (chỉ số chất lượng không khí) tiếp tục ở mức nguy hại”.
Hành văn toàn bài đều gãy gọn, nhất quán như vậy. Vừa tốt nghiệp cấp ba mà tự tin xưng tôi, trình bày quan điểm về một vấn đề cả xã hội đang quan tâm vậy là khá rồi. Rồi tôi lại thấy khẩu khí ấy ở bài của B: “Sáng nay, như mọi sáng, tôi mở ứng dụng AirVisual và nhìn thấy chỉ số AQI ở Hà Nội lên tới hơn 230, mức cảnh báo ‘rất có hại cho sức khỏe’. Chuyện này chẳng còn xa lạ với tôi nữa. Bầu trời xám xịt, sương mù dày đặc nhưng không phải sương, mà là bụi mịn PM2.5. Tôi đeo khẩu trang, bước ra đường, chen chúc giữa dòng xe máy nhả khói, và bất chợt nghĩ: Tôi đang hít vào thứ gì thế này? Và tại sao… tôi lại đang quen với nó?”.
Cả A và B đều đề xuất mọi người hãy cài các ứng dụng kiểm tra chất lượng không khí. Cả hai đều không kêu gọi trồng rừng hay chẳng hạn trồng thêm cây trong thành phố mà chỉ cần trồng trong nhà hoặc ngoài ban-công. Lại thêm C cũng dứt khoát chỉ phủ xanh ban-công thì tôi bắt đầu thấy ngờ ngợ.
Lúc này, tôi mới thử đưa đề thi của mình cho ChatGPT làm. Chưa đầy ba phút, tôi đã có trong tay gần 900 chữ dưới dạng các gạch đầu dòng. “Bài mẫu” mở đầu thế này: “Thức dậy vào một buổi sáng Hà Nội mùa đông, tôi kéo rèm cửa sổ và thấy cả thành phố mờ mịt trong một lớp sương dày đặc. Không, đó không phải sương sớm lãng mạn trong thơ ca, mà là bụi mịn- kẻ thù vô hình đang âm thầm tấn công lá phổi của hàng triệu người dân đô thị”. Có thể thấy A chỉ việc sửa sang nội dung này chút ít là có ngay mở bài cho mình.
Và đây, một chùm giải pháp ChatGPT đề xuất chỉ trong một câu: “Không đốt rác, trồng thêm cây xanh ở ban-công, sử dụng thiết bị tiết kiệm năng lượng, và giảm tiêu thụ điện…”. B tỏ ra rất biết cách “ứng dụng” AI, khi đan cài: “Bạn hoàn toàn có thể đi bộ hoặc đi xe đạp cho những quãng đường ngắn, hạn chế dùng máy lạnh khi không cần thiết, trồng thêm cây xanh tại ban-công, sân thượng, chọn lối sống ít tiêu thụ”. Còn cẩn thận sửa “ở” thành “tại”. Xưa hai bài thi giống nhau đến mức nào đó sẽ bị quy là chép bài nhau. Còn ngày nay nhiều khả năng do các thí sinh cùng dùng một phần mềm AI.
Là giảng viên thỉnh giảng nên tôi gọi cho phó khoa để tham khảo cách thức xử lý của nhà trường trong trường hợp này. Cô bày tỏ, cũng đang đau đầu không biết làm sao, khi luận văn tốt nghiệp giờ cũng thường do AI chấp bút. Rồi cô hỏi tôi, tòa soạn xử lý phóng viên dùng AI viết bài thế nào… Cái này còn phải chờ khi nào tòa soạn phát hiện ra đã nhỉ?
Dù sao cũng đã đến lúc các tòa soạn vạch ra các ranh giới hợp tác với AI trong tác nghiệp của phóng viên. Còn hiện nay nó vẫn thuộc về quyết định và lựa chọn cá nhân. Vì đầu bài nạp cho AI khi đó sẽ chỉ mình phóng viên biết.
