Nhức nhối xâm phạm bản quyền trên mạng

Khảo sát do Liên minh Chống vi phạm bản quyền (CAP) và Hiệp hội Công nghiệp video châu Á (AVIA) năm 2024 cho thấy Việt Nam có tỉ lệ vi phạm bản quyền cao nhất khu vực châu Á - Thái Bình Dương, với 71% người dùng từng truy cập nội dung lậu, tăng 13% so với năm 2023.

Ngang nhiên "ăn cắp"

Theo ghi nhận, tình trạng sao chép và làm giả nội dung trên mạng xã hội (MXH) ngày càng tinh vi với sự hỗ trợ của trí tuệ nhân tạo (AI). Nhiều cá nhân, nhóm dùng AI để nhân bản kênh Facebook, YouTube, TikTok, tạo hàng loạt video cắt ghép, chỉnh sửa nhằm qua mặt hệ thống quét bản quyền và kiếm tiền quảng cáo trái phép, gây ảnh hưởng đến người sáng tạo nội dung.

Ông P.H.Q, giám đốc một công ty truyền thông - giải trí tại TP HCM, phản ánh chỉ chưa đầy 15 phút sau khi doanh nghiệp (DN) đăng bài đánh giá, trải nghiệm (review) sản phẩm công nghệ lên website, fanpage, nhiều fanpage lớn như A., T., B. - sở hữu từ vài chục ngàn đến hàng triệu lượt theo dõi - đã tự ý sao chép nội dung, lấy hình ảnh, thậm chí chỉnh sửa video thành video ngắn, xóa logo công ty rồi đăng lại để câu tương tác. Dù người bị ảnh hưởng đã báo cáo nền tảng Facebook, YouTube nhưng không được xử lý vì bị cho là yêu cầu không hợp lệ. Không chỉ DN, nhiều KOL, KOC và nhà sáng tạo nội dung cũng khốn đốn vì bị fanpage, kênh tin tức tự ý dùng hoặc cắt ghép hình ảnh, phát ngôn để câu view. Nội dung bị bóp méo khiến họ chịu thiệt hại về uy tín, mất hợp đồng quảng cáo và khó lấy lại niềm tin dù đã lên tiếng đính chính.

Các tài khoản mạng xã hội ngang nhiên khai thác thông tin từ báo chí. Ảnh: HOÀNG TRIỀU

Ông Huỳnh Quang Minh, KOL có hơn 1,2 triệu người theo dõi trên MXH, kể ông từng bị cắt ghép phát ngôn sai lệch khiến khán giả hiểu lầm. "Chỉ một câu nói bị tách khỏi ngữ cảnh cũng đủ khiến tôi trở thành tâm điểm chỉ trích, hứng chịu hàng ngàn bình luận tiêu cực. Một số nhãn hàng ngừng hợp tác vì không muốn liên quan đến làn sóng hiểu lầm. Sự cố khiến thu nhập sụt giảm mạnh, công việc đình trệ, trong khi mọi nỗ lực đính chính đều vô hiệu" - ông Minh trải lòng.

Ngay cả các cơ quan báo chí cũng chịu tác động nặng nề. Trong dịp lễ diễu binh, diễu hành kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2-9, phóng viên phải vật lộn với nắng mưa, thậm chí thức trắng đêm, để có những bức ảnh đẹp. Thế nhưng, chỉ vài phút sau khi bài viết được đăng, nhiều fanpage và các trang thông tin lớn đã sao chép hình ảnh, xóa logo và đăng lại trên Facebook, TikTok, YouTube như tác phẩm của họ để câu like, câu view. Hành vi này ngang nhiên "ăn cắp" công sức tác nghiệp của phóng viên.

Làm sạch môi trường mạng

Theo các chuyên gia, lỗ hổng trong bảo vệ bản quyền trên MXH tại Việt Nam xuất phát từ việc các nền tảng như Facebook, TikTok, YouTube không có văn phòng đại diện tại nước sở tại, khiến việc tiếp nhận và xử lý khiếu nại gặp nhiều khó khăn. Hệ thống báo cáo yêu cầu bằng chứng chi tiết, song cá nhân, DN hay KOL gặp khó vì không đủ nguồn lực để thu thập dữ liệu.

Bên cạnh đó, công nghệ AI cho phép sao chép, cắt ghép, chỉnh sửa nội dung, dễ dàng qua mặt hệ thống rà soát bản quyền. Mặc dù pháp luật Việt Nam bảo hộ quyền tác giả trên môi trường số nhưng việc áp dụng còn hạn chế, chưa triệt để, nhất là với nội dung bị biến tấu hoặc đăng trên nền tảng nước ngoài.

Tại phiên họp thứ 49 vào tháng 9, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về dự án Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội Nguyễn Đắc Vinh chỉ rõ trong thực tế, các cơ quan báo chí tạo tin gốc nhưng các trang tổng hợp lại sử dụng "miễn phí'." Ông đề nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu, tìm giải pháp xử lý ở luật gốc - Luật Sở hữu trí tuệ - để bảo vệ quyền lợi cho báo chí.

Ông Huỳnh Quang Minh đề xuất các nền tảng xây dựng hệ thống nhận diện và bảo vệ bản quyền kiểu Content ID của YouTube, cho phép thông báo, gỡ nội dung hoặc chia sẻ doanh thu. Đồng thời, yêu cầu các nền tảng như Facebook và YouTube sớm thiết lập văn phòng đại diện tại Việt Nam để tiếp nhận và xử lý khiếu nại. Ngoài ra, cơ quan quản lý cần siết chặt hoạt động của các trang tin điện tử, chế tài mạnh việc phát tán thông tin công cộng. "Việc bảo vệ bản quyền không chỉ vì quyền lợi của người sáng tạo mà còn làm sạch môi trường mạng, duy trì niềm tin của công chúng, xóa tin giả" - ông Minh kỳ vọng.

Theo ông Lê Anh Bằng, Giám đốc Giải pháp Khách hàng Haravan, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa cơ quan quản lý với DN, KOL và nền tảng: áp dụng watermark (ký hiệu lên nội dung), hệ thống nhận diện video trùng lặp, kiểm duyệt tự động, thành lập bộ phận xử lý tranh chấp trong nước và tăng cường tuyên truyền nâng cao nhận thức về bản quyền.

Theo một tổ chức quốc tế trong lĩnh vực chống vi phạm bản quyền, các thị trường như Indonesia, Philippines, Singapore, Malaysia… đã áp dụng thành công quy trình chặn các website lậu bằng những tiêu chí rất rõ ràng, như chuẩn hóa quy trình xác minh, phối hợp giữa các nhà cung cấp dịch vụ internet, tốc độ xử lý nhanh và linh hoạt trong biện pháp kỹ thuật (DNS/IP blocking, cập nhật động). Trong đó, Indonesia sau khi áp dụng quy trình chặn website, lượng truy cập các nền tảng vi phạm giảm mạnh, doanh thu hợp pháp tăng lên rõ rệt.

Luật sư Bùi Thị Ánh Tuyết, Đoàn Luật sư TP HCM, góp ý cơ quan chức năng cần có biện pháp ngăn chặn vi phạm bản quyền bằng công nghệ như cảnh báo, đề xuất chặn tên miền hoạt động; nhận dạng nội dung bản quyền tự động như cách mà nền tảng YouTube đang triển khai... Nếu xác định được chủ thể xâm phạm, mức phạt có thể đến 3 năm tù hoặc phạt tiền lên đến 3 tỉ đồng.