Giữ lửa văn hoá truyền thống
Giữa nhịp sống hiện đại, khi nhiều trò chơi dân gian dần mai một, nghệ thuật đi cà kheo vẫn được gìn giữ và phát huy qua nhiều thế hệ ở làng Kon Măh (xã Hà Tây, huyện Chư Pah, tỉnh Gia Lai).
Từ người già đến trẻ nhỏ, ai cũng thành thạo đôi chân gỗ, xem đó không chỉ là trò chơi mà còn là một phần không thể thiếu trong đời sống. Trên những con đường làng, hình ảnh trẻ em tung tăng trên cà kheo, người lớn nhẹ nhàng sải bước hay các bô lão vững vàng trên đôi chân thứ hai đã trở thành nét đẹp đặc trưng, hiếm có.
Dưới mái nhà rông làng Kon Măh, nhiều thanh thiếu niên Ba Na tụ tập đi cà kheo, người đi thành thạo chỉ cho người mới tập lần đầu.
Mỗi dịp lễ hội, những cuộc thi cà kheo sôi động càng tôn vinh sự khéo léo, dẻo dai và tinh thần gắn kết của cộng đồng. Không chỉ là một kỹ năng, đi cà kheo ở Kon Măh đã trở thành biểu tượng văn hóa, thể hiện ý chí kiên cường và niềm tự hào của người dân.
Giữa bao đổi thay, họ vẫn vững vàng trên đôi cà kheo, gìn giữ và truyền lại nét đẹp truyền thống quý giá cho thế hệ mai sau.
Dưới mái nhà rông làng Kon Măh, thanh, thiếu niên Ba Na tụ họp, người đi thành thạo hướng dẫn người mới tập. Giữa sân, một chàng trai da ngăm đen, vẻ mặt nghiêm nghị đang tận tình chỉ dạy lũ trẻ cách giữ thăng bằng trên đôi cà kheo.
Đó là anh Tham, người giỏi nhất làng, từng đại diện tỉnh tham gia 4 kỳ hội thi thể thao các dân tộc thiểu số toàn quốc, mang về 7 huy chương Vàng cho bộ môn đi cà kheo.
Từ già đến trẻ, ai cũng thành thạo đôi chân gỗ. Họ xem đó không chỉ là trò chơi mà còn là một phần không thể thiếu trong đời sống.
Trong cuộc trò chuyện với chúng tôi, anh Thăm chia sẻ: "Tôi gắn bó với cà kheo từ thuở nhỏ, ban đầu chỉ xem đó như một trò chơi vui nhộn. Nhưng càng lớn, tôi càng nhận ra đây không chỉ là một trò chơi mà còn là nét văn hóa đặc trưng của làng. Đi cà kheo không chỉ rèn luyện sự khéo léo, giữ thăng bằng mà còn giúp tôi học được tính kiên trì và ý chí vững vàng.
Giờ đây, tôi không chỉ đi cà kheo thành thạo mà còn hướng dẫn cho lũ trẻ trong làng, mong sao thế hệ sau vẫn tiếp tục gìn giữ truyền thống này. Mỗi dịp lễ hội, khi thấy mọi người cùng nhau tranh tài trên đôi chân gỗ, tôi lại cảm thấy tự hào vì bản sắc quê hương vẫn được bảo tồn và phát huy. Bộ môn này không chỉ giúp rèn luyện sức khỏe mà còn tăng cường sự khéo léo, gắn kết tinh thần cộng đồng, để mọi người gần gũi và đoàn kết hơn".
Anh Thăm từng tham gia đội tuyển của tỉnh Gia Lai dự 4 kỳ hội thi thể thao các dân tộc thiểu số toàn quốc và giành được 7 tấm huy chương vàng với bộ môn đi cà kheo.
Rèn luyện sức khoẻ
Anh Thăm cho biết, trong tiếng Ba Na, cà kheo được gọi là "xing xơng". Ngày xưa, bà con trong làng khi đi làm nương rẫy thường sợ rắn, rết cắn, nên đã sử dụng cà kheo để di chuyển an toàn hơn.
Vì thế, hầu như ai cũng biết đi cà kheo và đi rất giỏi. Về sau, khi nương rẫy được phát quang, đường sá trở nên thông thoáng, cà kheo không còn là phương tiện đi lại hàng ngày, nhưng thanh niên và trẻ nhỏ trong làng vẫn duy trì như một môn thể thao và trò chơi giải trí.
Ngắt quãng cuộc trò chuyện, anh Thăm cất tiếng gọi một thanh niên đang đứng gần đó. Chàng trai nhanh chóng chạy tới, anh Thăm giới thiệu: "Đây là Đêm, một truyền nhân của tôi. Cậu ấy đi cà kheo rất cừ khôi, đã giành nhiều huy chương Vàng trong các cuộc thi lớn nhỏ của huyện và tỉnh".
Các thanh niên trong làng miệt mài tập đi cà kheo.
Trò chuyện với chúng tôi, Đêm bẽn lẽn chia sẻ: "Nhìn thầy Thăm đi cà kheo điêu luyện và giành nhiều huy chương trong các cuộc thi lớn, em luôn ngưỡng mộ. Vì vậy, em đã bày tỏ mong muốn học và may mắn được thầy tận tình chỉ dạy".
Từ những bước đi cà kheo chông chênh ban đầu, giờ đây Đêm đã trở thành một trong những vận động viên xuất sắc của tỉnh Gia Lai trong bộ môn này. Dù chỉ mới tham gia thi đấu vài năm trở lại đây, nhưng cậu đã kịp "bỏ túi" 8 huy chương Vàng trong tổng số 11 huy chương các loại.
Gần đây nhất, tại Tuần lễ hoa dã quỳ ở vùng núi lửa Chư Đang Ya (huyện Chư Păh), Đêm tiếp tục tỏa sáng khi xuất sắc giành huy chương Vàng.
Làng Kon Măh có nhiều vận động viên tham gia tranh tài tại các cuộc thi.
Anh Thăm chia sẻ, để tạo ra "đôi chân thứ hai", bà con phải vào rừng chọn những cây tre già, đặc ruột rồi chặt về. Sau đó, họ dùng dây cao su buộc thêm 2 bậc đạp cũng làm từ tre để đứng lên.
Ngày trước, bàn đạp của cà kheo thường có độ cao ngang với sàn nhà sàn, giúp người dân bước ra từ nhà là có thể leo thẳng lên cà kheo, vô cùng tiện lợi và hữu dụng trong sinh hoạt hằng ngày.
Khi cuộc sống ngày càng hiện đại, đường làng trở nên khang trang, đôi cà kheo không còn được sử dụng với mục đích ban đầu.
Thế nhưng, chúng không hề bị lãng quên mà được gìn giữ và biến tấu thành một trò chơi tập thể, vừa rèn luyện sự khéo léo, vừa bảo tồn nét đẹp văn hóa truyền thống của người Ba Na.
Nhiều em tuổi còn nhỏ nhưng đã đam mê đi cà kheo.
Trao đổi với Người Đưa Tin, ông Nguyễn Đức Minh, Bí thư xã Hà Tây, cho biết: "Phong trào đi cà kheo tại xã Hà Tây đang phát triển mạnh mẽ, trong đó làng Kon Măh là địa phương có nhiều thành tích nổi bật nhất ở bộ môn này.
Đặc biệt, thanh niên Tham và Đêm đã nhiều lần được tuyển chọn vào đội tuyển của tỉnh để tham gia hội thi thể thao các dân tộc thiểu số toàn quốc. Dù phải cạnh tranh với nhiều vận động viên xuất sắc đến từ các tỉnh Tây Nguyên, nhưng đoàn Gia Lai vẫn thường xuyên giành được những thành tích cao".
