30 năm trước, ngày 28/7/1995, Việt Nam chính thức gia nhập ASEAN tại Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 28 ở Brunei. Theo bà Trương Lý Hoàng Phi – Chủ tịch, CEO IBP, Phó Chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ TP.HCM, Trưởng ban tổ chức InnoEx 2025 – đây là một quyết định chiến lược có tính bước ngoặt, lựa chọn hội nhập quốc tế thay vì khép kín.
“Chính từ lựa chọn ấy, một chương mới của lịch sử kinh tế đã được viết nên”, bà Phi nhấn mạnh. Những con số ba thập kỷ qua là minh chứng rõ rệt: GDP từ mức hơn 20 tỷ USD đã tiến gần 500 tỷ USD; thu nhập bình quân đầu người từ chưa đến 300 USD đã tiệm cận 5.000 USD; kim ngạch xuất nhập khẩu từ vài tỷ USD đã vượt mốc 730 tỷ USD. Tất cả cho thấy một quyết định dũng cảm về hội nhập đã thay đổi vận mệnh kinh tế đất nước.
Ba thập kỷ sau, theo bà Phi, Việt Nam lại đứng trước một lựa chọn chiến lược mới. Nếu năm 1995 là mở cửa ra thế giới, thì năm 2025 chính là bước vào thế giới số. Trong bối cảnh toàn cầu, dữ liệu đã trở thành tài sản chiến lược, trí tuệ nhân tạo (AI) là động cơ tăng trưởng và đổi mới sáng tạo là tiêu chuẩn sống còn. Nếu như trước kia sức mạnh Việt Nam nằm ở lao động, tài nguyên và thị trường, thì nay chìa khóa thành công là tri thức, công nghệ và năng lực đổi mới.
Bà Phi lý giải đổi mới không chỉ là khẩu hiệu mà là một hành trình nhiều cấp độ. Doanh nghiệp có thể bắt đầu từ những cải tiến nhỏ để tối ưu quy trình (incremental innovation), nâng cấp sản phẩm để duy trì lợi thế (sustaining innovation), tiến xa hơn với các mô hình đột phá thay đổi “luật chơi” (disruptive innovation), và vươn tới đỉnh cao là đổi mới triệt để (radical innovation), nơi công nghệ hoàn toàn mới khai sinh và vẽ lại bản đồ thị trường.
Theo bà Trương Lý Hoàng Phi, đổi mới là một hành trình nhiều cấp độ của doanh nghiệp.
“Hiện nay, doanh nghiệp Việt vẫn quen thuộc với đổi mới ở mức gia tăng hoặc bền vững, trong khi thế giới đã đi nhanh đến đổi mới đột phá và triệt để. Nếu không nâng cấp hành trình đổi mới, chúng ta sẽ mãi ở dưới chân núi, chỉ nhìn theo bước chân của người khác”, bà Phi cảnh báo.
Theo bà, thành công trong hành trình hội nhập số không đến từ lợi thế sẵn có mà từ khả năng biến lợi thế thành năng lực cạnh tranh – tức phải kết hợp hài hòa giữa “thế” và “lực”. Việt Nam đang có thiên thời với kinh tế số ASEAN tăng trưởng trên 20%/năm, địa lợi khi trở thành trung tâm chuỗi cung ứng và thị trường nội địa hơn 100 triệu dân, cùng nhân hòa là lực lượng lao động trẻ và hơn một triệu kỹ sư CNTT. Tuy nhiên, chi cho R&D mới khoảng 0,4% GDP, thấp hơn nhiều so với các quốc gia dẫn đầu.
Điểm sáng là hành lang chính sách với bốn nghị quyết quan trọng (57, 59, 66, 68) thúc đẩy đổi mới sáng tạo và phát triển kinh tế tư nhân, tạo “lực chính sách” để doanh nghiệp yên tâm đầu tư dài hạn. Nhưng để biến “thế” thành “lực”, bà Phi cho rằng Việt Nam cần vượt qua ba nhóm rào cản lớn.
Thứ nhất là nhân lực đổi mới. Phần lớn doanh nghiệp vừa và nhỏ – chiếm trên 90% – chưa được trang bị tư duy và phương pháp quản trị đổi mới. Thiếu “tháp nhân lực” từ lãnh đạo có tầm nhìn đến kiến trúc sư công nghệ đủ khả năng dẫn dắt khiến hành trình đổi mới khó đi xa.
Thứ hai là văn hóa và năng lực thực thi. Nhiều doanh nghiệp vẫn mang tâm lý “sợ sai”, trong khi đổi mới luôn gắn liền với thử nghiệm và rủi ro. Nếu không xây dựng cơ chế thử – sai – học, đổi mới chỉ dừng ở cải tiến ngắn hạn.
Thứ ba là thể chế. Dù đã có nghị quyết mở đường, nhưng việc cụ thể hóa chính sách, thủ tục vẫn còn chậm. Các sandbox mới ở mức khởi động, cần nền tảng đủ sức tạo “công phá” để doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư công nghệ mới.
InnoEx 2025 được kỳ vọng là một nền tảng hành động để tháo gỡ 3 nhóm rào cản lớn trong hành trình hội nhập số.
Đó cũng là lý do InnoEx 2025 ra đời, theo bà Phi, như một nền tảng hành động để tháo gỡ trực tiếp những rào cản này. Các sáng kiến của InnoEx được thiết kế nhằm quốc tế hóa R&D, đưa tri thức toàn cầu về Việt Nam, đồng thời tăng tốc đổi mới trong doanh nghiệp thông qua Đường cao tốc đổi mới (Innovation Fast Track) hay Phòng thí nghiệm Đổi mới theo nhu cầu. Song song là các chương trình phát triển nhân lực và hệ sinh thái như đào tạo 1.000 CEO trong 5 năm, thương mại hóa công nghệ từ viện – trường, và xây dựng cộng đồng cố vấn InnoEx.
“InnoEx không phải nơi để quan sát, mà là nơi để hành động. Không phải hành động riêng lẻ, mà hành động cùng nhau”, bà Phi nhấn mạnh.
Theo bà, doanh nghiệp Việt cần coi đổi mới sáng tạo là lợi thế cạnh tranh cốt lõi. Với startup, đây là thời thế để tận dụng nền tảng kết nối và scale-up nhanh ra thị trường quốc tế. Còn với đối tác quốc tế, Việt Nam không chỉ là cửa ngõ ASEAN mà còn là điểm đến để kiến tạo giá trị cùng doanh nghiệp Việt.
Ba mươi năm trước, lựa chọn ASEAN đã thay đổi vận mệnh kinh tế đất nước. Ba mươi năm tới, lựa chọn mang tên Innovation sẽ quyết định vị thế Việt Nam – và InnoEx chính là nền tảng để cộng đồng doanh nghiệp cùng tiến bước, chinh phục những đỉnh cao mới.
