Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) đang xây dựng dự thảo sửa đổi Luật Giáo dục Đại học. Dự thảo đề xuất bỏ quy định bắt buộc kiểm định chương trình đối với phần lớn các ngành, chỉ thực hiện ở một số rất ít ngành đặc thù như sư phạm, sức khỏe, luật, công an, quốc phòng và một số chương trình khác do Bộ trưởng Bộ GD&ĐT quyết định.
Nhiều ý kiến bày tỏ băn khoăn về đề xuất này. Bởi lẽ, khi chất lượng giáo dục đại học chưa thực sự được chứng minh rõ ràng, việc thiếu đi một cơ chế kiểm định độc lập từ bên ngoài sẽ khiến chất lượng đào tạo trở thành một dấu hỏi lớn.
Xem nhẹ kiểm định, ai sẽ chịu thiệt đầu tiên?
Trao đổi với Người Đưa Tin, ĐBQH Nguyễn Thị Việt Nga - Phó Trưởng Đoàn ĐBQH chuyên trách Thành phố Hải Phòng, Ủy viên Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội cho rằng, việc bỏ quy định bắt buộc kiểm định chương trình đào tạo là một đề xuất cần được cân nhắc hết sức thận trọng.
Theo đại biểu, kiểm định không chỉ là một thủ tục hành chính, mà là công cụ quan trọng để bảo đảm và nâng cao chất lượng giáo dục đại học.
"Trong bối cảnh chất lượng đào tạo ở nhiều cơ sở giáo dục hiện nay vẫn còn là một vấn đề gây nhiều băn khoăn, nếu thiếu vắng cơ chế đánh giá độc lập từ bên ngoài, chúng ta sẽ không có căn cứ rõ ràng nào để xác tín về chất lượng các chương trình đào tạo", đại biểu Nga cho hay.
ĐBQH Nguyễn Thị Việt Nga - Phó Trưởng Đoàn ĐBQH chuyên trách Thành phố Hải Phòng, Ủy viên Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội.
Hơn nữa, theo đại biểu, kiểm định không phải là sự can thiệp hành chính mà là một chuẩn mực nghề nghiệp được thiết lập trên cơ sở khoa học và thực tiễn quốc tế. Việc duy trì kiểm định bắt buộc chính là cách để hệ thống giáo dục đại học nước ta hội nhập và phát triển một cách có kiểm soát.
"Nếu buông lỏng yêu cầu kiểm định, sẽ rất khó để phát hiện những bất cập trong thiết kế chương trình, đội ngũ giảng viên hay cơ sở vật chất – những yếu tố quyết định trực tiếp đến chất lượng đầu ra của sinh viên", nữ đại biểu phân tích.
Trong bối cảnh các trường đại học ngày càng tự chủ và lực lượng thanh tra giáo dục mỏng, nếu buông lỏng kiểm định chất lượng, không có đơn vị độc lập bên ngoài để rà soát chương trình, cơ sở vật chất, đội ngũ giảng viên… một câu hỏi đặt ra là chất lượng giáo dục sẽ đi đâu về đâu?
Đây chính là điểm khiến đại biểu Nga và nhiều đại biểu khác cảm thấy hết sức băn khoăn. Khi các trường được trao quyền tự chủ ngày càng lớn thì đồng thời cần có một cơ chế giám sát, bảo đảm chất lượng đi kèm.
Trong khi lực lượng thanh tra, giám sát nội bộ của ngành giáo dục còn mỏng và khó bao quát được toàn hệ thống thì việc kiểm định, đặc biệt là kiểm định bởi các tổ chức độc lập bên ngoài lại càng trở nên cần thiết.
"Nếu xem nhẹ kiểm định, hệ quả là người học sẽ chịu thiệt đầu tiên. Các em có thể học trong một chương trình không được rà soát, không đáp ứng chuẩn đầu ra và khi tốt nghiệp thì khó cạnh tranh trong thị trường lao động", bà Nga nêu.
Nhìn xa hơn, xã hội sẽ gánh hậu quả về một nguồn nhân lực yếu, không đồng đều về chất lượng, làm giảm hiệu quả phát triển kinh tế – xã hội.
"Đừng quên rằng, chất lượng giáo dục không thể chỉ kiểm tra bằng cảm quan, mà phải có các công cụ chuyên môn để đo lường. Kiểm định chính là công cụ đó", bà Nga nói.
Thay vì "bỏ kiểm định bắt buộc" cần "nâng cấp kiểm định"
Ngoài ra, theo đại biểu, lo ngại về chi phí kiểm định là một vấn đề thực tế, đặc biệt với các trường nhỏ, trường ngoài công lập. Tuy nhiên, đại biểu cho rằng đây không phải là lý do đủ thuyết phục để loại bỏ hoàn toàn kiểm định bắt buộc.
Thay vào đó, có thể nghiên cứu các giải pháp như: Có cơ chế hỗ trợ chi phí kiểm định cho các trường gặp khó khăn, đặc biệt là trường ở vùng sâu, vùng xa.
Khuyến khích xã hội hóa hoạt động kiểm định, tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh giữa các tổ chức kiểm định để giảm giá thành dịch vụ.
Tăng cường kiểm định theo cụm ngành hoặc theo chu kỳ dài hơn với những đơn vị có thành tích tốt, giảm tần suất kiểm định nhưng vẫn đảm bảo tính nghiêm túc.
"Vấn đề then chốt không phải là giảm gánh nặng tài chính bằng cách bỏ kiểm định, mà là điều chỉnh cách thức tổ chức kiểm định sao cho hiệu quả, tiết kiệm và phù hợp với điều kiện thực tiễn", bà Nga nhấn mạnh.
Theo ĐBQH, việc duy trì kiểm định bắt buộc cần song hành với các biện pháp nâng cao nội lực của các trường.
Bà Nga một lần nữa nhấn mạnh, kiểm định chất lượng không phải là mục tiêu, mà là phương tiện để hướng tới mục tiêu – đó là bảo đảm chất lượng giáo dục. Do đó, việc duy trì kiểm định bắt buộc cần song hành với các biện pháp nâng cao nội lực của các trường.
Thứ nhất, Bộ GD&ĐT cần tiếp tục hoàn thiện khung năng lực, chuẩn đầu ra theo ngành nghề, làm cơ sở cho việc thiết kế chương trình và tổ chức đào tạo tại các cơ sở giáo dục.
Thứ hai, cần đầu tư và đào tạo đội ngũ giảng viên, nhất là ở các ngành đào tạo mũi nhọn hoặc đặc thù. Chất lượng giảng viên là yếu tố then chốt tạo nên chất lượng chương trình.
Thứ ba, các trường đại học cần chủ động xây dựng văn hóa chất lượng trong toàn hệ thống: từ lãnh đạo đến giảng viên và sinh viên đều phải coi trọng chất lượng như một giá trị cốt lõi, chứ không chỉ chạy theo kiểm định như hình thức.
Và cuối cùng, thay vì "bỏ kiểm định bắt buộc", cần "nâng cấp kiểm định", tức là cải tiến phương pháp, nâng cao tính minh bạch, độc lập và chuẩn mực quốc tế của hệ thống kiểm định hiện hành.
"Chỉ khi đó, kiểm định mới thực sự phát huy được vai trò như một "tấm gương soi" giúp các trường tự điều chỉnh và phát triển đúng hướng", bà Nga nêu ý kiến.
Không nên bỏ kiểm định chương trình đào tạo
TS.Nguyễn Kim Dung - Nguyên Phó Viện trưởng phụ trách Viện Nghiên cứu Giáo dục, Trường ĐHSP Tp.HCM cho biết, cân nhắc những mặt tốt và hạn chế, không nên bỏ kiểm định chương trình đào tạo, bởi theo bà Dung: "Chúng ta không thể nói các ngành như ngân hàng, kinh tế, cầu đường, tâm lý, ngôn ngữ hay những chương trình đào tạo kỹ sư, cử nhân khác nhau là những ngành không quan trọng. Mỗi ngành đều có các chuyên ngành đào tạo và đều có tầm quan trọng trong việc xây dựng nguồn nhân lực".
Do đó, không nên bỏ kiểm định mà cần làm sao để cải thiện, để kiểm định chất lượng chương trình đào tạo trở nên thực chất hơn.
"Các chương trình đào tạo của các trường khi được kiểm định thì phải khiến người học, sinh viên tốt nghiệp, người sử dụng lao động cảm thấy xứng đáng, đạt được chuẩn đầu ra", bà Dung nói.
Theo bà, cần phải có lộ trình kiểm định chất lượng chương trình đào tạo, thay vì chu kỳ 5 năm thì có thể lên đến 7 năm, 10 năm. Cùng với đó, cũng có thể nghĩ đến trong một ngành đào tạo sẽ có bao nhiêu chuyên ngành bắt buộc phải kiểm định.
Ngoài ra, việc có một đơn vị thứ ba độc lập để kiểm định chất lượng chương trình đào tạo đại học là cần thiết.
"Khi các trường xem chất lượng là yếu tố quyết định thì khi đó, việc kiểm định chất lượng sẽ không còn là gánh nặng như hiện nay. Các trường có trách nhiệm xây dựng và cung cấp cơ sở dữ liệu một cách minh bạch, đáng tin cậy, giúp các trung tâm kiểm định không phải huy động quá nhiều nhân lực hay tốn kém chi phí để rà soát. Nhờ vậy, chi phí kiểm định sẽ giảm đáng kể và hạn chế tranh cãi về tính chủ quan của kiểm định viên. Nhà nước vẫn có thể kiểm soát thông tin từ cả cơ sở đào tạo và đơn vị kiểm định, qua đó đảm bảo không bỏ ngỏ đầu ra chất lượng giáo dục đại học, nhất là với các chương trình đào tạo", bà Dung nhấn mạnh.
Công Luân
