Nỗ lực giữ gìn văn hóa truyền thống đồng bào dân tộc Thái
Bản Hoa Tiến, xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu, tỉnh
Nghề dệt thổ cẩm mang trong mình những giá trị văn hóa đặc sắc của đồng bào Thái.
Ở Hoa Tiến, người Thái không chỉ dệt các loại vải thô, vải sọc, vải ô vuông đơn giản mà còn kết hợp thêu hoa văn. Các kiểu dệt cơ bản như dệt kết hoa văn trên khung, dệt Ikat, dệt thảm mạn, dệt chữ nhân... Hoa văn được thêu qua các thao tác cài, đan trực tiếp trên khung dệt, tạo nên những sản phẩm đẹp mắt và đầy tinh xảo.
Vải thổ cẩm của làng nghề Hoa Tiến không chỉ được ưa chuộng bởi những hoa văn trang trí đẹp mắt mang đầy ý nghĩa nhân văn mà còn mang nét đặc trưng riêng, khác hẳn với những sản phẩm thổ cẩm ở các vùng, miền khác.
Hoa văn được thêu qua các thao tác cài, đan trực tiếp trên khung dệt, tạo nên những sản phẩm đẹp mắt và đầy tinh xảo.
Tuy nhiên, trải qua thời gian, trong quá trình phát triển, sự cạnh tranh từ các sản phẩm công nghiệp giá rẻ và sự thờ ơ của thế hệ trẻ khiến nghề dệt truyền thống này đứng trước nguy cơ mai một.
Bà Sầm Thị Bích, Giám đốc Hợp tác xã Làng nghề thổ cẩm Hoa Tiến cho biết, trước đây, khi kinh tế thị trường chưa phát triển, các sản phẩm như chăn, áo quần, khăn đều phải tự dệt. Mỗi tháng, một người dân bản Hoa Tiến có thể kiếm từ 2-3 triệu đồng từ nghề dệt, tùy vào thời gian và công sức dành cho công việc này.
"Tuy nhiên, khi kinh tế mở cửa, các sản phẩm công nghiệp trở nên phong phú và rẻ hơn, nhu cầu về dệt thổ cẩm giảm sút. Đặc biệt, thế hệ trẻ do thiếu quan tâm và không được đào tạo đúng cách nên ít tiếp nối nghề dệt của cha ông", bà Bích nói.
Sản phẩm thổ cẩm Hoa Tiến có màu sắc tự nhiên, tươi tắn, bền đẹp, chủ yếu được dệt từ tơ tằm, bông ngay ở địa phương.
Nhận thức rõ ràng về nguy cơ này, người dân và chính quyền địa phương cùng nhau thực hiện nhiều biện pháp cụ thể bảo tồn, phát triển nghề dệt thổ cẩm, với mục đích giữ gìn văn hóa truyền thống mà còn tạo thêm nguồn thu nhập ổn định cho người dân trong vùng.
Năm 2010, cùng một số hộ dân trong bản, bà Bích đã thành lập Hợp tác xã Làng nghề thổ cẩm Hoa Tiến với mong muốn giữ gìn và bảo tồn nghề dệt thổ cẩm truyền thống của dân tộc Thái, đồng thời tạo thêm việc làm, thu nhập cho người dân.
Mở ra thời đại mới để phát huy di sản văn hóa phi vật thể quốc gia
Mới đây, vào ngày 3/6/2025, Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch đã có Quyết định số 1657/QĐ-BVHTTDL công nhận Nghề dệt thổ cẩm của người Thái tỉnh Nghệ An là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Đây là bước ngoặt, mở ra nhiều cơ hội nghề thủ công truyền thống này được gìn giữ và phát triển. Với những sản phẩm thổ cẩm mang đậm tính nhân văn với các giá trị truyền thống của dân tộc Thái, với nghệ thuật nhuộm tự nhiên thân thiện với môi trường, người dân tin tưởng các sản phẩm thổ cẩm của dân tộc Thái ở Nghệ An nói chung và ở Quỳ Châu nói riêng sẽ tiếp tục vươn xa.
Tuy nhiên, bên cạnh những thuận lợi thì vẫn còn nhiều thách thức. Bởi hiện nay, thị trường là yếu tố quyết định trong xây dựng chuỗi giá trị thổ cẩm. Trong đó, điều quan trọng mà địa phương hướng tới là sự sáng tạo, đa dạng các mẫu mã sản phẩm mới, tập huấn kỹ năng bán hàng, định giá sản phẩm, giới thiệu ẩm thực địa phương và trình diễn các loại hình văn hóa truyền thống.
Không chỉ tạo thêm việc làm và thu nhập cho người dân, nghề dệt thổ cẩm truyền thống còn góp phần bảo tồn những giá trị văn hóa đặc sắc của đồng bào Thái.
Ông Nguyễn Thanh Hoài, Bí thư huyện uỷ Quỳ Châu cho biết, để việc bảo tồn các giá trị văn hóa của người Thái cổ phát huy hiệu quả, bên cạnh phát triển nghề dệt thổ cẩm, địa phương còn phát triển mô hình du lịch cộng đồng tại bản Hoa Tiến.
Đây là phương hướng để nghề dệt thổ cẩm phát triển khi người dân có thể tăng thu nhập không chỉ từ những sản phẩm dệt thổ cẩm mà qua các dịch vụ liên quan. Việc kết hợp du lịch cộng đồng trong công tác bảo tồn nghề dệt giúp người dân địa phương tăng thêm thu nhập.
Du khách khi tham gia tour du lịch về Quỳ Châu, đặc biệt là bản Hoa Tiến sẽ được trải nghiệm các công đoạn trong quá trình dệt thổ cẩm, từ việc nuôi tằm, quay tơ đến dệt vải và nhuộm màu tự nhiên.
Hiện nay, ngoài các sản phẩm truyền thống như váy, áo, khăn piêu, thành viên trong Hợp tác xã còn sáng tạo nhiều sản phẩm mới như: khăn tơ tằm, khăn lụa, túi ví, giày dép thổ cẩm, thú bông và vật dụng trang trí trong nhà (vỏ gối, khăn trải bàn).
Ngoài ra, chính quyền huyện Quỳ Châu đang xây dựng tour du lịch cộng đồng kết hợp các điểm tham quan văn hóa như Bảo tàng văn hóa các dân tộc, hang Bua, thác Khe Bàn và các điểm di tích lịch sử. Mục tiêu của xã Châu Tiến là thu hút hơn 40.000 lượt khách mỗi năm, tổng thu nhập đạt khoảng 13 tỷ đồng.
